Precisiegeneeskunde bij zeldzame varianten CF

Taaislijmziekte of cystic fibrosis (CF) is een zeldzame, erfelijke ziekte die helaas nog niet te genezen is. Er wordt steeds meer mogelijk om de symptomen van CF te bestrijden en het ziekteproces te vertragen, mede door de komst van CFTR-modulatoren. Deze  medicijnen zorgen voor betere levensverwachting. Of een patiënt écht baat heeft bij deze medicatie is veilig te voorspellen met een FIS-test, zo concludeerde promovendus Marlou Bierlaagh (UMC Utrecht).  
 
In Nederland komt de ziekte bij zo'n 1.750 mensen voor. Jaarlijks worden er ongeveer 25 kinderen geboren met deze ziekte. Wat CF zo’n lastige ziekte maakt is dat er heel veel verschillende mutaties zijn die het kunnen veroorzaken. De bestaande medicijnen zijn niet voor elke mutatie effectief. “Uit het onderzoek blijkt dat voor mensen met een zeldzame variant van CF te voorspellen is of zij profijt zullen hebben van bepaalde medicijnen. De test is veilig, uitvoerbaar en kosteneffectief”, vertelt Marlou die promoveerde bij Kors van der Ent, hoogleraar kinderlongziekten en Jeffrey Beekman, hoogleraar Cellulaire Ziektemodellen.  

FIS-test als voorspeller  
Hoe wordt de FIS-test ingezet om te voorspellen of medicatie werkt voor een individuele patiënt?  Het begint met het afnemen van cellen van de patiënt. Deze cellen kunnen worden aangezet tot het vormen van klompjes cellen die op een orgaan lijken. Deze darm-organoiden zijn een replica van de darm van een patiënt, inclusief het CFTR-kanaaltje dat bij mensen met CF niet goed werkt. Hierdoor zien deze organoiden van een patiënt met CF er anders uit dan die van een gezond persoon. Voeg je de juiste medicatie toe die het kanaaltje weer laat werken, dan zwellen de organoiden op als kleine ballontjes. Hoeveel een organoid zwelt, en hoe goed het kanaaltje is gerepareerd kunnen we meten met de FIS-test.  

Aansluiten bij de behoefte  
Bij de zeldzame varianten van CF is er dringend behoefte aan methoden om te voorspellen of een behandeling bij individuele patiënt kan werken. Want grote klinische studies zijn niet haalbaar zijn voor zulke kleine en genetisch diverse groepen. Marlou: “We willen de juiste medicijnen voor de individuele patiënt en deze test helpt daarbij. Na overleg met het Europees Geneesmiddelenbureau (EMA) kwam er dan ook support voor een verdere ontwikkeling en onderzoek.”  

Samenwerken is mooier  
 “Zeldzame varianten van CF komen weinig voor. Het gevolg is dat de wetenschappers, de farmacie, patiëntenverenigingen en artsen die daarbij betrokken zijn internationaal zeer nauw samenwerken. Zij willen écht het verschil maken voor iedere patiënt en dat geeft energie. De dynamiek in die samenwerking vond ik heel motiverend,” Zegt Marlou. “Dit promotietraject geeft mij de basis om straks - hopelijk ook als kinderarts - te kunnen bijdragen aan onderzoek naar zeldzame ziekten.”  

Het Expertisecentrum voor cystic fibrosis  binnen het UMC Utrecht richt zich op diagnostiek en behandeling van kinderen en volwassenen met taaislijmziekte.  

Bron: UMC Utrecht