Nachtwerk hoort bij de zorg, maar het vraagt veel van onze zorgprofessionals

In het Jeroen Bosch ziekenhuis (JBZ) loopt een pilot met het chronorooster: een nieuw rooster dat rekening houdt met de biologische klok en bijdraagt aan gezondere nachtdiensten. Nachtwerk hoort bij de zorg, maar het vraagt veel van onze zorgprofessionals. Het verstoort het dag-nachtritme en vergroot het risico op slaapproblemen en andere gezondheidsklachten. Met het chronorooster onderzoeken we – voor het eerst in de praktijk – of verpleegkundigen zich fitter voelen tijdens hun nachtdiensten en beter herstellen na hun werk. 

In chronorooster werken verpleegkundigen niet meer de hele nacht, maar een deel ervan. Ze starten óf vroeg in de ochtend – van 4.00 uur tot in de middag (de ‘vroege vroege’ dienst) – óf werken juist tot laat in de nacht, van 20.00 tot 4.00 uur (de ‘late late’ dienst). “Zo blijft er altijd een stuk van de nacht over om te slapen en wordt het natuurlijke ritme minder verstoord,” legt internist-intensivist en een van de initiatiefnemers Astrid Salet uit. “Het chronorooster houdt bovendien beter rekening met het natuurlijke ritme. Sommige mensen zijn van nature vroege vogels, anderen juist avondmensen.”

Werken volgens je biologische klok
Het idee achter het chronorooster komt uit de chronobiologie, de wetenschap die onderzoekt hoe onze biologische klok werkt. Die klok beïnvloedt allerlei processen in het lichaam, zoals slaap, hormoonafgifte, lichaamstemperatuur en stofwisseling. Wanneer dat ritme wordt verstoord, heeft dat op korte termijn invloed op concentratie en stemming, en kan het zorgen voor darmklachten en slaapproblemen. Op de langere termijn hebben nachtwerkers een hoger risico op gezondheidsproblemen, zoals slaapstoornissen, hart- en vaatziekten en diabetes type 2. 

Eerste ervaringen op de IC
De pilot loopt op de Intensive Care van het JBZ. De eerste ervaringen zijn positief: verpleegkundigen ervaren minder buikklachten en hebben minder – of zelfs geen – moeite met het terugschakelen naar hun normale ritme. Daardoor lijken ze beter te herstellen.

IC-verpleegkundige Kaylee van Elderen vertelt: “Ik was verrast wat daglicht met je doet. Bij gewone nachtdiensten werk je alleen in het donker; je lichaam gaat dan in een soort slaapstand. Nu begin je bij een vroege vroege dienst in het donker, maar werk je naar het daglicht toe. Dat voelt veel natuurlijker. Het is nog steeds wennen, ook op sociaal vlak, maar ik ben benieuwd hoe dat zich verder ontwikkelt.”

Aandacht voor gezonder nachtwerk
Goede zorg begint bij gezonde zorgprofessionals. Om de zorg ook in de toekomst toegankelijk te houden, moeten we goed zorgen voor de mensen die in de zorg werken,” aldus Astrid Salet. In het JBZ nemen we daarom al langer maatregelen om nachtwerk gezonder te maken. Zo kunnen medewerkers tijdens nachtdiensten gebruikmaken van ligstoelen voor een powernap, en zijn er speciale nachtmaaltijden met extra eiwitten. De pilot met het chronorooster is de volgende stap in deze ontwikkeling.

Onderzoek in de praktijk
De pilot wordt uitgevoerd in samenwerking met het Nederlands Zorginstituut (NZI). Eerder onderzoek van Henk-Jan Messchendorp toonde al aan dat werken volgens de biologische klok gezondheidsvoordelen kan opleveren. In het JBZ wordt dat nu voor het eerst in de praktijk getest. De ervaringen van verpleegkundigen staan daarbij centraal: hoe slapen zij, hoe voelen zij zich tijdens en na hun diensten, en hoe goed kunnen zij herstellen?

Deelname aan de pilot is vrijwillig. De pilot loopt tot eind november 2025. Als de resultaten positief zijn, volgt mogelijk een vervolg en wordt bekeken of en hoe het chronorooster blijvend kan worden ingevoerd in het JBZ.

Het onderzoek wordt mede mogelijk gemaakt door een subsidie uit de MDIEU-regeling, die initiatieven ondersteunt die bijdragen aan de vitaliteit van zorgprofessionals.

Bron: Jeroen Bosch ziekenhuis